Świat alternatywnych inwestycji

Choć termin „alternatywne inwestycje” odnosi się do bardzo szerokiej i zróżnicowanej grupy produktów i usług finansowych, ogólnie uważa się, iż ten termin oznacza te inwestycje, których pozytywny wynik nie zależy od ciągłych, pozytywnych wzrostów na rynkach akcji. W czasach niepewności alternatywne inwestycje, jeżeli zostaną właściwie zrozumiane i odpowiednio wykorzystane, mogą wnieść pozytywny wkład w całościowy wynik portfela inwestycyjnego.

Pod pojęciem inwestycji alternatywnych rozumiemy inwestycje, które nie zaliczają się do szeroko rozumianych tzw. tradycyjnych form inwestowania. Jako oddzielna klasa aktywów obejmują one fundusze hedgingowe, fundusze funduszy, produkty strukturyzowane, Private Equity, konta zarządzane (CTA) na rynku forex i rynkach terminowych, inwestycje w nieruchomości, ale również zakup dzieł sztuki i innych przedmiotów kolekcjonerskich.

Zgodnie z najnowszymi opracowaniami inwestycje alternatywne stanowią nową klasę aktywów obok akcji, obligacji i funduszy inwestycyjnych. Włączenie inwestycji alternatywnych do indywidualnych portfeli inwestora pozwala z jednej strony zwiększyć rentowność wyników, z drugiej zaś zmniejszyć ryzyko inwestycyjne.

Słabe wyniki klasycznych funduszy inwestycyjnych oraz niepewność co do koniunktury na rynkach akcji spowodowały wzrost zainteresowania inwestycjami alternatywnymi. Pozwalają one na osiąganie zysków niezależnie od sytuacji na rynkach papierów wartościowych. Co więcej nawet w okresach spadków i załamań koniunktury wyniki te mogą być imponujące.

Dzięki różnorodności kategorii inwestycyjnych i wielości stosowanych strategii uniezależniają one inwestorów od hossy na rynkach akcji. Choć tradycyjnie były zdominowane przez inwestorów prywatnych, w ostatnich latach stały się poszukiwane przez banki i innych wymagających inwestorów instytucjonalnych, m.in. europejskie i amerykańskie fundusze emerytalne, instytucje ubezpieczeniowe.

Główne korzyści związane z inwestycjami alternatywnymi, to – poza wyższymi stopami zwrotu – przede wszystkim zmniejszenie zmienności wahań portfela, skuteczniejsza dywersyfikacja oraz wykorzystanie niskiej korelacji z innymi, tradycyjnymi klasami aktywów.

Historia

Najbardziej znaną kategorią inwestycji alternatywnych są fundusze hedgingowe. Pierwszą inwestycją tego typu był fundusz założony w latach pięćdziesiątych XX wieku przez Amerykanina australijskiego pochodzenia Alfreda Winslowa Jonesa. Przez pierwsze 10 lat fundusz działał anonimowo. Zasada działania była prosta: fundusz zabezpieczał pozycje posiadane przez inwestorów w akcjach poprzez krótką sprzedaż akcji. Pożyczał on akcje znajdujące się na rachunkach w domach maklerskich i sprzedawał je w odpowiednich momentach na rynku, licząc na odkupienie ich w późniejszym terminie po korzystnej cenie. Zysk stanowiła różnica między kursem sprzedaży a kursem odkupienia pomniejszona o koszt pożyczki. Dzięki zastosowaniu tej rewolucyjnej techniki – kombinacji długich pozycji inwestora i krótkich pozycji funduszu – udawało się osiągnąć stabilniejszy wzrost portfela, eliminując gwałtowne spadki jego wartości przy korektach kursów w momentach bessy. Od tamtego czasu powstało wiele nowych strategii i produktów, które znacznie rozszerzyły spektrum inwestycji alternatywnych.

Wyniki dla wielu obserwatorów rynku okazały się zaskakujące i mocno poruszyły świat finansów. Wyniki funduszu Jonesa były lepsze od wszystkich innych (klasycznych) funduszy inwestycyjnych, nawet po odjęciu 20 procentowej prowizji pobieranej od klientów. Konsekwencją tego było powstanie nowych funduszy i ich liczba w ciągu kilku lat przekroczyła 100. Po pierwszym boomie, nastąpiły bardzo trudne lata i na przełomie lat 60 – tych i 70 – tych wiele funduszy tego typu zbankrutowało. Wśród tych, którzy przetrwali te trudne czasy znaleźli się tacy znani zarządzający, jak Michael Steinhardt oraz George Soros.

Praktycznie do połowy lat 80 branża ta zamarła, aż w 1986 w magazynie Institutional Investor ukazał się tekst o funduszach Juliana Robertsona, które osiągnęły rewelacyjnie wysokie wyniki. Okres 1987 – 1993 to wysyp nowych inwestycji alternatywnych. Silny wzrost stóp procentowych w USA w połowie lat 90-tych, oraz krach na rynku amerykańskich obligacji przyniósł kilka spektakularnych strat w przypadku tego rodzaju inwestycji. Jednak od roku 1996 obserwuje się coraz większe znaczenie tej branży. O ile w 1990 roku liczba funduszy hedgingowych wynosiła około 300, to teraz przekracza 7000 i wciąż dynamicznie rośnie.

Gwałtowny wzrost branży widoczny od 2000 roku spowodowało kilka czynników:

• najważniejszy to spadek zaufania do standardowych funduszy inwestycyjnych z uwagi na wyjątkowo słabe wyniki ich działalności;
• wraz z rosnącą świadomością inwestorów okazało się, że inwestycje alternatywne mogą stać się jednym z elementów dywersyfikacji portfeli inwestycyjnych.

Tradycyjne centra występowania inwestycji alternatywnych to:

• Stany Zjednoczone,
• Irlandia,
• Szwajcaria,
• Centra off-shore Wysp Karaibskich: (Bermudy, Brytyjskie Wyspy Dziewicze, Bahama, Kajmany i Antyle Holenderskie).

Kategorie

Firma Alternative Investment Services (AIS) zdefiniowała 6 kategorii alternatywnych inwestycji, które powinny pomóc w zrozumieniu konstrukcji poszczególnych produktów i usprawnić konstruowanie nowoczesnych, zdywersyfikowanych portfeli inwestycyjnych. Inwestycje alternatywne to bardzo zróżnicowany zbiór produktów finansowych, a granice pomiędzy niektórymi zaprezentowanymi poniżej kategoriami potrafią być płynne.

6 kategorii inwestycji alternatywnych:

• Fundusze hedgingowe
• Fundusze funduszy
• Produkty strukturyzowane
• Konta zarządzane
• Private Equity / Venture Capital
• Inwestycje w nieruchomości

Fundusze hedgingowe

Wśród inwestycji alternatywnych najciekawszą i najbardziej popularną kategorię stanowią fundusze hedgingowe. Są to fundusze inwestujące praktycznie we wszystkie możliwe aktywa, co odróżnia je od klasycznych funduszy inwestycyjnych. Nazwa fundusze hedgingowe wiąże się z pierwszymi tego typu instytucjami, gdy w celu poprawy wyników zarządzający dokonywali tzw. transakcji zabezpieczających (ang. hedging). W tej chwili zabezpieczanie portfela stanowi tylko jedną z technik, sama zaś nazwa ma wyłącznie historyczne korzenie.

Fundusze hedgingowe, dzięki specyfice procesu inwestycyjnego mogą osiągać zyski niezależnie od sytuacji na rynkach kapitałowych. Mogą one zajmować zarówno pozycje długie i czerpać zyski ze wzrostu rynków, jak i pozycje krótkie, przynoszące zyski wtedy, gdy rynki spadają. Znakomita większość funduszy hedgingowych, nawet tych, które de facto są funduszami niemieckimi, brytyjskimi czy amerykańskimi, jest rejestrowana w jurysdykcjach o sprzyjających uregulowaniach prawnych, które stały się centrami dla tego sektora.

Dzięki swobodzie wyboru polityki inwestycyjnej fundusze korzystają z wielu innowacyjnych strategii inwestycyjnych, przynoszących lukratywne korzyści swoim inwestorom i tworzą nowe. Strategii tych jest tak wiele, że nie ma właściwie zgody co do ich klasyfikacji nawet wśród instytucji aktywnie specjalizujących się w inwestycjach alternatywnych. Ponad trzydzieści kategorii inwestycyjnych z podziałami pod względem rodzaju procesu inwestycyjnego, rodzaju aktywów będących głównym przedmiotem transakcji, geograficznego rozłożenia inwestycji na świecie oraz strategie kombinowane z elementów z różnych kategorii daje przedsmak spotykanej różnorodności.

Strategie funduszy hedgingowych opierają się na:

• transakcjach arbitrażowych,
• transakcjach na rynkach terminowych,
• fuzjach i przejęciach,
• inwestycjach w trudne długi,
• inwestycjach na podstawie globalnych tendencji makroekonomicznych,
• inwestycjach w wyrafinowane instrumenty pochodne,
• inwestycjach na rynkach surowców.

Procesy inwestycyjne mogą opierać się na decyzjach podejmowanych w oparciu o opinię zarządzającego lub w oparciu o transakcyjny system komputerowy, wykluczający subiektywną ocenę sytuacji rynkowej i jakiekolwiek emocje osób zawierających transakcje. Fundusze hedgingowe mogą stosować znacznie bardziej zaawansowane techniki kontroli ryzyka niż tradycyjne fundusze inwestycyjne i elastycznie dopasowywać się do sytuacji, szybko pozbywając się pozycji przynoszących straty, uwalniając kapitał do nowych, znacznie lepiej rokujących transakcji. W porównaniu z rynkiem akcji i obligacji, dywersyfikacja rynkowa jest możliwa do znacznie większej ilości niezależnych od siebie instrumentów, co pozwala na zmniejszenie ryzyka i unikanie lub minimalizację stratnych okresów. Oczywiście nie każdy fundusz ma taki sam profil ryzyka. Są fundusze o stopie zwrotu rzędu kilku procent rocznie, są i takie które oferują trzycyfrowe zyski. Naturalnie wiąże się z tym odpowiedni poziom podejmowanego ryzyka.

Fundusze funduszy

Specyficzny rodzaj funduszy hedge, których działalność polega na inwestowaniu w wiele różnych funduszy hedgingowych. Dzięki takiemu podejściu inwestycje te cechuje znacznie mniejsza zmienność, a tym samym ryzyko, niż w przypadku pojedynczych funduszy hedgingowych.

W wielu przypadkach minimalny próg kapitałowy wymagany w tego rodzaju produktach jest znacznie niższy, niż w przypadku funduszy hedge, co pozwala uczestniczyć w tego typu inwestycjach inwestorom o mniej zasobnych portfelach. Minimalna wpłata w wielu atrakcyjnych funduszach typu hedge może przekroczyć 1.000.000 usd. W przypadku funduszy funduszy minimalna inwestycja często zawiera się w granicach od kilku do kilkudziesięciu tysięcy dolarów lub euro.

Niektóre fundusze funduszy, oparte na zaawansowanych, komputerowych systemach eksperckich, potrafią analizować wyniki ok. 20.000 funduszy i sugerować optymalny, dostosowany do oczekiwanego zysku i ryzyka, zdywersyfikowany portfel funduszy o różnych strategiach. W najlepszych funduszach system ekspercki wspomaga proces inwestycyjny na każdym z jego ważnych etapów: przeglądzie i wyborze zarządzających, konstrukcji portfela i zarządzaniu ryzykiem.

Produkty strukturyzowane

Unikalne połączenie możliwości jakie daje inwestycja w fundusze hedgingowe lub fundusze funduszy wraz z dodatkowym zabezpieczeniem powierzonego kapitału. Takie produkty często w 100% gwarantują wartość nominalną zainwestowanych środków, popularne jest również gwarantowanie minimalnego zysku inwestorom, którzy dotrzymają ustalonego terminu zakończenia inwestycji.

Dzięki takiej konstrukcji wiele produktów jest zbliżonych do obligacji średnio lub długoterminowych (gwarantowanych przez renomowane międzynarodowe banki) z możliwością osiągnięcia dodatkowego zysku, dzięki inwestycji części powierzonego kapitału w inne fundusze hedge lub bezpośrednio na rynkach.
Typowa konstrukcja tego typu produktów zakłada gwarancję wypłaty 100 proc. kapitału oraz gwarantowaną określoną minimalną stopę zwrotu, jeśli inwestor zdecyduje się utrzymać inwestycję przez np. 10 lat. Przy tym uzyskuje dodatkowe zyski, dzięki inwestycjom w inne produkty alternatywne.

Konta zarządzane i programy inwestycyjne

Konta zarządzane (managed accounts) to specyficzny rodzaj inwestycji na rynkach terminowych (futures) oraz walutowych (forex). Dzięki różnorodności rynków, na których działają zarządzający – począwszy od rynków walutowych, poprzez rynki surowców, indeksów akcji, a kończąc na rynkach produktów rolnych dają możliwość osiągania ponadprzeciętnych wyników. Zarządzającymi są licencjonowani doradcy – CTA (Commodity Trading Advisors) nadzorowani przez amerykańską instytucję regulującą rynki terminowe (NFA – National Futures Association).

Specyficznym rodzajem kont zarządzanych, programów inwestycyjnych (oraz funduszy) są te działające na rynku walutowym – FOREX. FOREX jest skrótem od FOReign EXchange (z ang. wymiana zagraniczna). Jest to termin używany do określenia największego aktualnie rynku finansowego świata – rynku wymiany walutowej, którego dzienne obroty sięgają 1,5 biliona dolarów. Uczestnikami tego rynku są banki, instytucje finansowe, brokerzy, dealerzy oraz inwestorzy prywatni. Szacuje się, że w blisko 90 % FOREX jest rynkiem spekulacyjnym. Oznacza to, że nie jest zamiarem inwestora prywatnego lub instytucji, która kupiła lub sprzedała walutę fizyczne jej posiadanie, lecz wyłącznie spekulowanie na wahaniach konkretnej waluty.

W ostatnich latach przełamane zostały bariery szerokiego dostępu do rynku wymiany walutowej. Rosnąca konkurencja i dynamiczny postęp technologiczny, a zwłaszcza rozwój internetu spowodowały, że rynek ten stał się łatwo osiągalny dla szerokiego grona inwestorów.

Kolejną unikalną cechą Forexu są silne trendy i brak takich pojęć jak bessa i hossa. Zawsze gdy jedna waluta doświadcza bessy, druga znajduje się w trendzie wzrostowym. Fakt ten ma istotne znaczenie dla funduszy, które wybierają dowolny trend (spadkowy lub wzrostowy) do gry.

Do niedawna nawet bardzo zasobny inwestor indywidualny nie mógł w praktyce obracać swoimi środkami na międzynarodowym rynku walut. Barierę stanowiły wysokość niezbędnego kapitału, szybki dostęp do kwotowań i informacji oraz możliwość natychmiastowej realizacji zleceń. Rozwój technologii, sieci internetowej i telekomunikacji otworzyły przed szeroką rzeszą inwestorów indywidualnych i przedsiębiorstw nowe możliwości a nowoczesne narzędzia dają równe szanse bankom, rekinom finansowym i mądrym inwestorom, którzy dokonują zyskownych transakcji w zaciszu domowego pokoju.

Forex jest rynkiem wymagającym odpowiedniego zasobu wiedzy i umiejętności. Fundusze oraz zarządzający działający na tym rynku w szczególności powinien znać zasady handlu walutami, umieć ocenić ryzyko inwestycyjne i stosować strategie jego ograniczania. Bardzo ważnym elementem inwestycji na walutach jest znajomość analizy technicznej i wiedza o tym jak rożnego rodzaju informacje wpływają na kształtowanie się kursów wymiany.

Private Equity / Venture Capital

Za inwestycje Private Equity uznaje się inwestycje, w których inwestor udostępnia własny kapitał spółkom nie notowanym na giełdzie. Kapitał ten umożliwia przedsiębiorstwom finansowanie ich dużego wzrostu. Private equity to wszelkie inwestycje na niepublicznym rynku kapitałowym, służące osiągnięciu średnio- lub długoterminowych zysków z przyrostu wartości kapitału. Jedna z form inwestycji PE jest udział w funduszu PE. Fundusze PE mogą inwestować w różnego rodzaju przedsiębiorstwa: spółki dojrzałe, planujące wejście na giełdę w przyszłości, wymagające restrukturyzacji lub zmieniające właścicieli. W Europie Zachodniej popularną formą inwestycji PE jest udział w wykupie menedżerskim. Venture capital jest kolejną z odmian Private Equity. Są to inwestycje dokonywane we wczesnych stadiach rozwoju przedsiębiorstw, służące uruchomieniu danej spółki lub jej ekspansji.

Podsumowując: inwestycje Private Equity to inwestycje w przedsiębiorstwa na różnych fazach rozwoju. Każda faza charakteryzuje się specyficznymi możliwościami finansowania i posiada szczególne wymagania:

• seed (ziarno): faza narodzenia lub wczesna faza rozwoju firmy, rozpoczynająca się ideą założenia, aż do rozpoczęcia działalnośći gospodarczej, rozwoju prototypów, pozyskania pilotażowych klientów (bardzo wysokie ryzyko i bardzo niskie wyceny akcji),
• early-stage (faza początkowa): wczesna lub średnia faza rozwoju przedsiębiorstwa od momentu sporządzania prototypu i pozyskania klientów pilotażowych, poprzez wprowadzenie produktu lub/i usług na rynek docelowy, rozwój i wzrost udziału w rynku, aż do osiągnięcia trwałej pozycji rynkowej (wysokie ryzyko przy niskich lub bardzo niskich wycenach),
• later stage (faza późniejsza): faza rozpoczyna się po skutecznym wejściu na rynek, poprzez umocnienie pozycji rynkowej, znaczący udział w rynku lub kilku rynkach, wysokie obroty, aż do początku fazy IPO (Initial Public Offer), czyli publikacji oferty poprzedzającej debiut firmy na giełdzie (podwyższone ryzyko w przypadku niskich i średnich wycen),
• established (faza ugruntowania): spółka posiada silną pozycję na rynku, stałe przychody są zasadą, zyskowność już jest lub będzie osiągnięta w krótkim okresie czasu (normalne ryzyko przy często normalnych wycenach).

Fundusze Private Equity / Venture Capital mogą przyjmować różne strategie, np.:

• ekspansja – fundusz wchodzi jako inwestor mniejszościowy; wniesiony kapitał przeznaczony jest na rozwój,
• wykup i refinansowanie – fundusz wykupuje akcje od dotychczasowych udziałowców, czasami jest to wykup lewarowany (leveraged buy-out – LBO), czyli wykup wspomagany kredytem bankowym. W tej kategorii mieszczą się też najbardziej skomplikowane operacje, takie jak wykup menedżerski (management buy-in – MBI, gdy przejęcia dokonuje grupa menedżerów spoza spółki lub management buy-out – MBO, gdy robią to menedżerowie nią zarządzający), w którym fundusz PE zajmuje się organizacją finansowania tej operacji.

Fundusze private equity oferują swoim uczestnikom, dostarczycielom kapitału, wysokie zyski. Długoterminowo stopy zwrotu z inwestycji tego typu są wyższe od stóp zwrotu z innych kategorii aktywów. Jest to jedna z niewielu branż, która w rozwiniętej gospodarce może przynieść inwestorom kilkudziesięcioprocentową stopę zwrotu przez kilka lat pod rząd.

Fundusze tego typu stanowią również atrakcyjne narzędzie do wspierania rozwoju gospodarczego. Państwa i pozarządowe instytucje pomocowe na rozwiniętych rynkach private equity doceniają znaczenie tych inwestycji we wspomaganiu rozwoju gospodarczego. Tworzenie lub dofinansowanie funduszy private equity jest tańszą i bardziej efektywną formą pomocy, niż tworzenie bezpośrednich programów rządowych świadczących pomoc przedsiębiorstwom za pośrednictwem agencji, czy funduszy celowych.

W Polsce fundusze private equity funkcjonują od dość dawna. Za początek tego typu działalności w Polsce uznaje się rok 1990. Pierwsze fundusze private equity powstały w większości ze środków publicznych rządu Stanów Zjednoczonych i instytucji o charakterze pomocowym. Ich powstanie związane było z wprowadzeniem w Polsce gospodarki rynkowej i demokracji. W połowie lat 90-tych coraz większy udział stanowiły fundusze inwestujące kapitały inwestorów europejskich. W dużej mierze były to kapitały instytucji wspierających rozwój przedsiębiorczości i gospodarki. Pod koniec lat 90-tych dał się zauważyć wzrost wartości inwestycji finansowanych przez kapitał instytucji komercyjnych, takich jak banki, zagraniczne fundusze emerytalne i firmy ubezpieczeniowe. Pomimo znacznego rozwoju tej formy inwestowania, udział inwestycji typu private equity w stosunku do PKB jest wciąż dużo niższy od średniej europejskiej. Sektor private equity posiada w Polsce duży potencjał wzrostu.

O ile w segmencie wysokiej technologii możliwości polskich przedsiębiorstw są ograniczone (co nie znaczy, że sektor ten nie istnieje), o tyle w sferze gospodarki „tradycyjnej” istnieje bardzo wiele przedsiębiorstw potrzebujących wsparcia kapitałowego i menedżerskiego z dużymi perspektywami rozwoju.
Dużym problemem w rozwoju rynku private equity w Polsce są uregulowania prawne. Ze względu na niekorzystne uregulowania podatkowe, coroczne zmiany prawa, skutkujące zwykle zwiększaniem obciążenia podatkowego, większość funduszy działających w Polsce ma formę prawną spółki zarejestrowanej za granicą, mimo że ich inwestorami są niekiedy wyłącznie podmioty polskie. Specjalne formy prawne powołane w celu prowadzenia takiej działalności przez ustawodawcę są obciążone tak daleko idącymi obowiązkami informacyjnymi i, co za tym idzie kosztami, że nie są do tego celu w ogóle wykorzystywane. Dzieje się tak również, ze względu na fakt, że zdecydowana większość środków pochodzi od inwestorów zagranicznych. Inwestorzy ci poza względami natury podatkowej, kierują się również względami znajomości i zaufania do rodzimych form prawnych rejestrowanych pod rodzimą jurysdykcją.

Inwestycje w nieruchomości

Inwestycje w nieruchomości mogą przyjąć formę bezpośrednią (np. inwestycje w przestrzeń biurową lub obiekty mieszkaniowe). Inną formą są natomiast, mało jeszcze popularne w Polsce, fundusze nieruchomości.

Fundusze nieruchomości to instytucje powszechnie znane na rynkach zachodnich. Lokata kapitałowa w funduszu nieruchomości jest oparta na wartości materialnej. Fundusz umożliwia inwestowanie w różne rodzaje nieruchomości: biurowce, hotele, obiekty handlowe czy rezydencjalne. Zazwyczaj portfel inwestycyjny funduszu jest mocno zróżnicowany, a to oznacza rozproszenie ryzyka. W długim okresie inwestowanie w fundusze nieruchomości chroni kapitał przed utratą wartości na skutek inflacji. Tak przynajmniej wynika z wieloletnich analiz. Średnioroczna rentowność funduszy w Niemczech w okresie 15 lat wynosiła 5,5 proc., a w ciągu 20 lat – 5,9 proc.

W funduszu nieruchomości można lokować stosunkowo niewysokie kwoty. Dzięki funduszom nawet drobny inwestor może zarabiać na stosunkowo bezpiecznych i rentownych inwestycjach w nieruchomości. Fundusze nieruchomości na ogół inwestują w obiekty komercyjne. Inwestujących w rezydencje mieszkalne jest niewielu, ale na przykład w Hiszpanii są fundusze, które do 50 proc. swoich aktywów lokują w inwestycje mieszkaniowe. Dodatkową motywacją do takich lokat w Niemczech są ulgi podatkowe. W Polsce tego typu fundusze dopiero powstają.