Ubezpieczonego sąsiad nie puści z torbami

Gigantyczne odszkodowanie dla przechodnia, który złamał nogę na nieodśnieżonym chodniku przed domem, czy dla sąsiada, któremu dziecko „upolowało” z procy ukochaną papugę, do niedawna było dla nas egzotyką z amerykańskich filmów. Co prawda, przy nierychliwości polskiego wymiaru sprawiedliwości proces egzekwowania odpowiedzialności cywilnej za różne szkody szybko u nas nie osiągnie takich rozmiarów, tym niemniej jest nieunikniony. Dlatego coraz większa popularność ubezpieczeń odpowiedzialności cywilnej w życiu rodzinnym i prywatnym nie jest kwestią mody, ale wymogiem związanym ze zmieniającymi się stosunkami społeczno-prawnymi w Polsce.

O tym, że kwestia odpowiedzialności cywilnej musi poruszać nas coraz bardziej we wszelkich dziedzinach – także zawodowej, najlepiej świadczy fakt, że w tej drugiej grupie od kilku lat następuję prawdziwy wysyp obowiązkowych OC. O ile jeszcze obowiązkowe polisy OC były „zarezerwowane” wyłącznie dla kierowców i rolników, o tyle obecnie obowiązkowymi ubezpieczeniami od odpowiedzialności cywilnej objętych jest już blisko dwadzieścia innych grup. Od notariuszy poczynając, a na zarządcach nieruchomości kończąc. Na tym zresztą ta lista się nie skończy, gdyż wymogi coraz bardziej komplikującego się świata, w którym działanie lub zaniechanie działania jednej osoby może powodować skutki w astronomicznych rozmiarach, w tym ze szkodą dla konkretnych osób, wymagają takiej asekuracji.

Zresztą cała filozofia wszelkich ubezpieczeń zasadza się na tym, że przypadki chodzą po ludziach. Statystycznie nawet da się z góry przewidzieć, ile zdarzy się nieszczęśliwych wypadków określonej kategorii, choć już trudniej sprecyzować zarówno kto będzie poszkodowanym, jak i kto sprawcą. Zaś sama wartość wydatków, które trzeba ponieść na likwidację szkody (w tym i na rekompensatę strat materialnych i moralnych), zazwyczaj przerasta możliwości finansowe osoby odpowiedzialnej za nieszczęście. Byłaby więc dla niej ciężarem, który zrujnowałby zarówno życie jej, jak i kolejnym pokoleniom. Dlatego odpowiedzialność za skutki takiego potencjalnego nieszczęścia, statystycznie nieuniknionego, bierze na siebie ubezpieczyciel za cenę składki ubezpieczenia.

Odrębna polisa lub opcja

Polisy OC w życiu prywatnym funkcjonują na naszym rynku ubezpieczeniowym bądź jako dodatkowe opcje w umowach, zwłaszcza z zakresu ubezpieczeń mieszkań i domów, lub jako ubezpieczenie odrębne, niezależne od innych polis. W przypadku gdy jest to asekuracja dodatkowego ryzyka, trzeba mieć na względzie przede wszystkim to, że zakres odpowiedzialności ubezpieczyciela jest stosunkowo nieduży, zazwyczaj w wysokości 10-50 tys. zł. Natomiast gdy wykupimy odrębną polisę OC w życiu prywatnym, możemy ubezpieczyć się na kwotę nawet rzędu 500 tys. zł.

Jak funkcjonuje takie odrębnie zawierane ubezpieczenie i na jakie okoliczności trzeba zwrócić uwagę przed jego zawarciem, przedstawiam na przykładzie ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej osób w życiu prywatnym oferowanego osobom fizycznym przez największego polskiego ubezpieczyciela – PZU.

Kogo przed czym chroni polisa

PZU SA udziela ochrony ubezpieczeniowej osobie fizycznej, gdy w związku z wykonywaniem czynności w życiu prywatnym i posiadaniem mienia, w następstwie czynu niedozwolonego (odpowiedzialność deliktowa), jest zobowiązana do naprawienia szkody osobowej bądź rzeczowej wyrządzonej osobie trzeciej.

Szkodą osobową jest szkoda wynikła z pozbawienia życia, uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia. Natomiast szkoda rzeczowa polega na uszkodzeniu, zniszczeniu lub utracie rzeczy.

Z ochrony ubezpieczeniowej w ramach polisy OC w życiu prywatnym korzystają także:

• małżonek ubezpieczającego oraz osoba pozostająca w konkubinacie, o ile prowadzą wspólne gospodarstwo domowe,
• dzieci, za które ubezpieczający ponosi odpowiedzialność (dzieci własne, pasierbowie, dzieci przysposobione, dzieci przyjęte na wychowanie),
• pomoc domowa zatrudniona przez ubezpieczającego, podczas wykonywania powierzonych czynności w gospodarstwie domowym.

Ochroną ubezpieczeniową objęte są ponadto szkody powstałe z tytułu: posiadania i użytkowania mieszkania, nieruchomości oraz garaży dla własnego użytku (łączne ze szkodami wodociągowymi), posiadania zwierząt domowych i egzotycznych, posiadania pasiek do 5 uli, użytkowania rowerów, wózków inwalidzkich, użytkowania sprzętu pływającego dla własnego użytku.

Ponadto towarzystwo ubezpieczeniowe pokrywa uzasadnione koszty procesu, związane z dochodzeniem roszczenia przez poszkodowanego, oraz niezbędne koszty mające na celu zapobieżenie zwiększeniu się rozmiarów szkody. Koszty te nie są limitowane, ale są zaliczane w poczet sumy gwarancyjnej. Suma gwarancyjna określona w umowie ubezpieczenia stanowi górną granicę odpowiedzialności towarzystwa za szkody powstałe ze wszystkich zdarzeń w okresie ubezpieczenia.

Każdorazowa wypłata odszkodowania lub np. kosztów pomocy sądowej powoduje zmniejszenie sumy gwarancyjnej o wypłaconą kwotę. Dla przykładu, jeśli suma gwarancyjna wynosi 100 tys. zł i z polisy wypłacone zostanie odszkodowanie w wysokości 20 tys. zł, to choć koszty nie są limitowane i mogą wynieść np. 120 tys. zł, to ubezpieczyciel pokryje wówczas ich część (80 tys. zł). Trzeba jednak pamiętać, że za zgodą ubezpieczyciela ubezpieczony może w takim przypadku wnieść dodatkową składkę, która „przywróci” sumę gwarancyjną do wysokości przed wypłatą odszkodowania lub pokryciem kosztów.

Ogólne warunki ubezpieczenia przewidują cztery klauzule rozszerzające odpowiedzialność towarzystwa. Trzy pierwsze klauzule rozszerzają tę działalność poza granice kraju (np. trzecia na cały świat), a czwarta rozszerza zakres polisy o szkody rzeczowe powstałe w mieniu, z którego ubezpieczający korzystał na podstawie umowy najmu, dzierżawy, użytkowania lub innej podobnej formy, np. leasingu.

Wyłączenia odpowiedzialności

Podobnie jak w przypadku innych ubezpieczeń, także przy lekturze ogólnych warunków ubezpieczenia OC w życiu prywatnym powinniśmy szczególnie dokładnie przestudiować część OWU, w której określone są ograniczenia odpowiedzialności towarzystwa. W przypadku omawianej polisy towarzystwo nie odpowiada za szkody:

• wyrządzone umyślnie,
• wyrządzone osobom bliskim ubezpieczającego lub pomocy domowej podczas wykonywania powierzonych czynności w gospodarstwie domowym,
• wyrządzone przez osoby będące w stanie nietrzeźwości lub będące pod wpływem narkotyków lub podobnie działających środków,
• wynikające z wykonywania zawodu lub prowadzenia działalności gospodarczej,
• wyrządzone przez zwierzęta hodowlane (z wyjątkiem pszczół z małej pasieki),
• za które przysługuje odszkodowanie z innych ubezpieczeń odpowiedzialności cywilnej, w tym obowiązkowych, które ubezpieczający miał obowiązek zawrzeć,
• z tytułu posiadania broni palnej lub uprawiania sportów wyczynowych,
• wynikłe z przeniesienia chorób zakaźnych,
• powstałe w następstwie działań wojennych, aktów sabotażu, terroryzmu, strajków, niepokojów społecznych,
• wyrządzone w środowisku przez jego zanieczyszczenie oraz w drzewostanie lasów i parków,
• polegające na zniszczeniu, zaginięciu lub kradzieży gotówki, dzieł sztuki, biżuterii, przedmiotów z metali i kamieni szlachetnych, papierów wartościowych, wszelkiego rodzaju dokumentów, nośników danych oraz zbiorów o charakterze kolekcjonerskim,
• powstałe wskutek oddziaływania energii jądrowej i zanieczyszczenia radioaktywnego,
• powstałe wskutek powolnego działania czynnika termicznego, chemicznego, biologicznego lub innego czynnika podobnie działającego,
• polegające na zapłacie wszelkiego rodzaju kar pieniężnych, grzywien sądowych i kar administracyjnych, podatków, należności publicznoprawnych,
• związane z naruszeniem dóbr osobistych innych niż wymienione w par. 5 ust. 1 oraz praw własności intelektualnych,
• za szkody rzeczowe powstałe w mieniu, z którego ubezpieczający korzystał na podstawie umowy najmu, dzierżawy, użytkowania, przechowania lub innej podobnej formy (np. leasingu), o ile nie umówiono się inaczej, np. zawierając czwartą klauzulę.

Jak już zaznaczyłem, suma gwarancyjna określona w umowie ubezpieczenia stanowi górną granicę odpowiedzialności towarzystwa za szkody powstałe ze wszystkich zdarzeń w okresie ubezpieczenia. Trzeba jednak pamiętać, że w ramach sumy gwarancyjnej, w poszczególnych umowach ubezpieczenia mogą być wyodrębnione limity kwotowe określające odpowiedzialność PZU S.A. za szkody: z tytułu jednego zdarzenia, określonego rodzaju, lub z tytułu określonych ryzyk. Ponadto towarzystwo nie odpowiada za szkody, które łącznie z jednego zdarzenia nie przekraczają 100 złotych (franszyza integralna).

Gdy powstanie szkoda

W razie zajścia zdarzenia, które może spowodować roszczenia ze strony poszkodowanego, ubezpieczający obowiązany jest w miarę możliwości zapobiec zwiększeniu się szkody oraz starać się o ustalenie okoliczności wypadku. Przede wszystkim jednak obowiązany jest w terminie 7 dni od powzięcia wiadomości zawiadomić o szkodzie ubezpieczyciela i stosować się do jego zaleceń.
Podobnie, najpóźniej w terminie 7 dni, musi powiadomić towarzystwo o zgłoszeniu do ubezpieczającego roszczenia o odszkodowanie. W tym drugim przypadku ubezpieczający jest obowiązany udzielić towarzystwu wszelkich wyjaśnień, dostarczyć dostępne mu dowody potrzebne do ustalenia okoliczności wypadku i rozmiaru szkody oraz umożliwić przeprowadzenie postępowania wyjaśniającego. A gdy przeciwko ubezpieczającemu lub sprawcy szkody poszkodowany wystąpi z roszczeniem o odszkodowanie na drogę sądową, ubezpieczający obowiązany jest bezzwłocznie – najpóźniej w terminie 7 dni od otrzymania pozwu – zawiadomić o tym towarzystwo ubezpieczeniowe. A na jego żądanie jest obowiązany udzielić pełnomocnictwa procesowego wskazanej przez towarzystwo osobie. Ubezpieczający jest także obowiązany dostarczyć towarzystwu orzeczenie sądu w terminie umożliwiającym zajęcie stanowiska co do wniesienia środka odwoławczego.
Trzeba przy tym mieć na względzie, że jeśli ubezpieczający z winy umyślnej lub w wyniku rażącego niedbalstwa nie dopełnił któregokolwiek z powyższych obowiązków, a ma to wpływ na rozmiar szkody, towarzystwo ubezpieczeniowe może zmniejszyć odszkodowanie, a nawet odmówić wypłaty odszkodowania.

PZU S.A. wypłaca odszkodowanie – na podstawie uznania roszczenia, ugody lub prawomocnego orzeczenia sądowego – w terminie 30 dni od dnia otrzymania zawiadomienia o szkodzie. Jeżeli tytułem odszkodowania przysługują poszkodowanemu zarówno świadczenia jednorazowe, jak i renty, towarzystwo zaspokaja je z obowiązującej sumy gwarancyjnej w następującej kolejności: świadczenie jednorazowe, renty czasowe, renty dożywotnie.

Zbigniew Biskupski, Gazeta Prawna