Jak wydać pieniądze z kasy mieszkaniowej

Podatnicy, którzy postanowili zebrać potrzebne na zakup mieszkania środki, oszczędzając w kasie mieszkaniowej, mają prawo do ulgi w ramach tzw. praw nabytych. Skorzystanie z tej ulgi jest dla wielu podatników wielce skomplikowane z powodu konieczności spełnienia wielu warunków określonych w ustawie o PIT. Na domiar złego warunki korzystania z ulgi zostały określone nie w jednej, lecz w kilku ustawach, co tym bardziej powoduje brak orientacji podatników, kiedy i ile, a także czy w ogóle mogą cokolwiek odliczyć w ramach oszczędzania w kasach mieszkaniowych. Niezmiernie ważną kwestią dla podatników, którzy oszczędzali w kasie mieszkaniowej, jest kwestia zachowania prawa do ulgi nawet wówczas, gdy podatnik wycofa pieniądze z kasy.

Na początek należy przede wszystkim uspokoić wszystkich podatników, którzy jeszcze nie rozliczyli się z fiskusem, a oszczędzają na własne lokum w kasie mieszkaniowej, a także tych, którzy wydali pieniądze zaoszczędzone w kasie na własne potrzeby mieszkaniowe.

Oszczędzasz, więc masz prawo do ulgi

Nadal z ulgi mogą skorzystać wszyscy ci podatnicy, którzy zawarli umowę o kredyt kontraktowy z bankiem prowadzącym kasę mieszkaniową o systematyczne gromadzenie oszczędności na zasadach określonych w przepisach ustawy o niektórych formach popierania budownictwa mieszkaniowego. Jednak bardzo istotnym warunkiem skorzystania z tej ulgi jest nabycie przez podatnika prawa do odliczenia od podatku wydatków poniesionych na systematyczne oszczędzanie w kasie przed 1 stycznia 2002 r.

Oznacza to, że do dalszego korzystania z ulgi mają prawo ci podatnicy, którzy przed 1 stycznia 2002 r. nabyli prawo do odliczania od podatku wydatków poniesionych na cele określone w art. 27a ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2000 r. nr 14, poz. 176 z późn. zm.; dalej ustawa o PIT) w brzmieniu obowiązującym przed 1 stycznia 2002 r. Podstawę prawną do kontynuowania odliczeń w ramach tej ulgi stanowi art. 4 ust. 3 ustawy z dnia 21 listopada 2001 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz ustawy o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne (Dz.U. nr 134, poz. 1509 z późn. zm.).

Zgodnie z tym przepisem podatnikom, którzy zawarli umowę o kredyt kontraktowy z bankiem prowadzącym kasę mieszkaniową o systematyczne gromadzenie oszczędności, przysługuje prawo do odliczania od podatku dalszych kwot wpłaconych na kontynuację systematycznego gromadzenia oszczędności.

Podstawę określenia przysługującej w ramach omawianej ulgi kwoty odliczeń od podatku ustala się na podstawie kwoty stanowiącej iloczyn 70 mkw. powierzchni użytkowej i wskaźnika przeliczeniowego 1 mkw. powierzchni użytkowej budynku mieszkalnego, ustalonego do celów obliczenia premii gwarancyjnej od wkładów na oszczędnościowych książeczkach mieszkaniowych za III kwartał roku poprzedzającego rok podatkowy (dla 2003 r. 189 000 zł). Warto zauważyć, że kwota, o którą zmniejsza się podatek, nie może przekroczyć 30 proc. wydatków poniesionych na wpłaty w ramach oszczędzania w kasie mieszkaniowej, nie więcej jednak niż 6 proc. kwoty limitu.

Istotną cechą ulgi przysługującej oszczędzającym w kasie mieszkaniowej jest to, że kwota odliczeń od podatku ustalona zgodnie z przepisami ustawy o PIT przekraczająca kwotę podatku za dany rok, podlega odliczeniu od podatku obliczonego za lata następne, aż do całkowitego jej odliczenia.

Na czym polega oszczędzanie w kasie mieszkaniowej

Ulga przysługuje podatnikom systematycznie oszczędzającym w kasie mieszkaniowej. Szczegółowe zasady określające, na czym polega oszczędzanie w kasie mieszkaniowej, określa ustawa z dnia 26 października 1995 r. o niektórych formach popierania budownictwa mieszkaniowego (t.j. Dz.U. z 2000 r. nr 98, poz. 1070 z późn. zm.).

Zawierając umowę o kredyt kontraktowy, osoba fizyczna zobowiązuje się do systematycznego gromadzenia oszczędności w kasie mieszkaniowej przez czas oznaczony, a bank prowadzący kasę mieszkaniową do przechowywania oszczędności i udzielenia po upływie tego okresu długoterminowego kredytu na cele mieszkaniowe.

Umowa o kredyt kontraktowy powinna być, pod rygorem nieważności, zawarta na piśmie i określać, co najmniej: strony umowy; warunki systematycznego oszczędzania; wysokość oprocentowania oszczędności; zobowiązanie banku do zawarcia umowy kredytowej wraz z ustaleniem istotnych warunków tej umowy.

Okres systematycznego oszczędzania określony w umowie nie może być krótszy niż 36 miesięcy, licząc od dnia pierwszej wpłaty na rachunek oszczędnościowo-kredytowy w kasie mieszkaniowej. Jeżeli jednak, zgodnie z umową, oszczędzający wykaże, że na realizację celu mieszkaniowego przeznaczył wkład oszczędnościowy zgromadzony na książeczce mieszkaniowej wraz z premią gwarancyjną udzieloną na podstawie odrębnych przepisów, okres oszczędzania może być skrócony, jednak nie więcej niż o 12 miesięcy.

Gdy podatnik wydaje zaoszczędzone pieniądze

Niezmiernie ważną kwestią dla podatników, którzy oszczędzali pieniądze w kasie mieszkaniowej, jest kwestia zachowania prawa do ulgi nawet wówczas, gdy podatnik wycofa pieniądze z kasy. Oczywiście, jak w przypadku każdej ulgi, tak i tu podatnik musi spełnić określone w ustawie warunki i dopiero to gwarantuje mu możliwość odliczenia.

Z wycofaniem pieniędzy z kasy mieszkaniowej wiążą się co najmniej dwie ważne kwestie. Po pierwsze, istotne dla podatników są warunki zachowania prawa do ulgi.

Po drugie, często zdarzały się przypadki, że podatnik po wykorzystaniu ulgi związanej z oszczędzaniem w kasie mieszkaniowej nabywał uprawnienie do korzystania z ulgi mieszkaniowej w związku z inwestowaniem pieniędzy w zakup własnego mieszkania bądź domu. Z kwestią wykorzystania pieniędzy wycofanych z kasy mieszkaniowej ściśle wiąże się problem zwrotu omawianej ulgi. Zgodnie bowiem z art. 27a ust. 13 pkt 4 i 5 ustawy o PIT w brzmieniu obowiązującym w 2001 r., jeżeli podatnik skorzystał z odliczeń od dochodu (przychodu) lub podatku z tytułu wydatków poniesionych na systematyczne oszczędzanie w kasie, a następnie:

• wycofał oszczędności z kasy mieszkaniowej, z wyjątkiem gdy wycofana kwota po określonym w umowie o kredyt kontraktowy okresie systematycznego oszczędzania została wydatkowana zgodnie z celami systematycznego oszczędzania na rachunku prowadzonym przez tę kasę, 

• przeniósł uprawnienia do rachunku oszczędnościowo-kredytowego na rzecz osób trzecich, z wyjątkiem dzieci własnych i przysposobionych – zobowiązany był do doliczenia do dochodu (przychodu) lub podatku należnego za rok, w którym zaistniały wspomniane okoliczności, kwoty poprzednio odliczone z tego tytułu. 

W konsekwencji prawo do omawianej ulgi wciąż przysługuje, pod warunkiem że oszczędzanie w kasie odbywa się na zasadach określonych w ustawie o niektórych formach popierania budownictwa mieszkaniowego. Ponadto podatnik nie traci prawa do ulgi, jeżeli wycofaną z kasy po określonym w umowie o kredyt kontraktowy okresie systematycznego oszczędzania kwotę wydał zgodnie z celami systematycznego oszczędzania na rachunku prowadzonym przez tę kasę. Aby określić cele systematycznego oszczędzania, należy się odwołać do art. 8 ust. 2 ustawy o niektórych formach popierania budownictwa mieszkaniowego.

Ustawa określa, co należy rozumieć przez pojęcie „cele mieszkaniowe”. I tak, celami mieszkaniowymi są służące zaspokojeniu własnych potrzeb mieszkaniowych kredytobiorcy: nabycie, budowa, przebudowa, rozbudowa lub nadbudowa domu albo lokalu mieszkalnego, stanowiącego odrębną nieruchomość, uzyskanie spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego lub prawa do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej albo prawa odrębnej własności lokalu mieszkalnego, remont domu albo lokalu z wyjątkiem bieżącej konserwacji i odnowienia mieszkania, spłata kredytu bankowego zaciągniętego na wymienione wcześniej cele, nabycie działki budowlanej lub jej części pod budowę domu jednorodzinnego lub budynku mieszkalnego, w którym jest lub ma być położony lokal mieszkalny kredytobiorcy.

W sytuacji, kiedy wycofane oszczędności po upływie okresu systematycznego oszczędzania zostaną przez podatnika wydatkowane zgodnie z celami mieszkaniowymi, do końca roku podatkowego, w którym nastąpiło ich wycofanie, podatnik nie traci prawa do ulgi. Jeżeli zaś podatnik wycofaną kwotę wyda w następnych latach, wówczas ma obowiązek doliczyć do dochodu (przychodu) lub podatku należnego za rok, w którym nastąpiło wycofanie, kwoty uprzednio odliczone z tego tytułu.

Utrata prawa do ulgi odnosi się tylko do tej części uprzednio dokonanych odliczeń, które odpowiadają kwocie oszczędności niewydatkowanych zgodnie z celami systematycznego oszczędzania w roku ich wycofania.

Trzeba zwrócić uwagę na jeszcze jedną kwestię związaną z oszczędzaniem w kasie mieszkaniowej. Umowa o systematyczne oszczędzanie w kasie mieszkaniowej nie zawsze kończy się z upływem roku podatkowego. W takich przypadkach podatnik po spełnieniu wszystkich warunków nadal może mieć prawo do ulgi. Jeżeli wydatki inwestycyjne stanowiące podstawę do skorzystania z ulgi mieszkaniowej nie zostały w całości pokryte ze środków wcześniej zgromadzonych na rachunku w kasie mieszkaniowej, to i tak podatnik ma prawo do ulgi, tyle że w części wyliczonej od tych wydatków, które wcześniej nie zostały objęte ulgą na kasę. Oznacza to, ni mniej, ni więcej, tylko to, że ustawodawca chciał zapobiec sytuacjom, w których podatnik mógłby wykorzystać podwójne odliczenie: raz w ramach ulgi związanej z oszczędzaniem w kasie i drugi raz w związku z ulgą mieszkaniową. Mówi o tym również pismo Ministerstwa Finansów z dnia 30 lipca 2002 r. (PB5/MC-033-163-1265/02) oraz pismo z dnia 28 lutego 2002 r. (PB 5/MC-033-84-402/02).

Orzecznictwo NSA

Podwójne odliczenia.

Nie ma podstaw do twierdzenia, że ulgi mieszkaniowe sprowadzają się głównie do odliczeń wydatków na cele wymienione w art. 27a ust. 1 pkt 1 ustawy z 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, bowiem ulga z tytułu oszczędzania w kasie mieszkaniowej, o której mowa w pkt. 2 tego ustępu, także włączona jest w łączny limit dużej ulgi mieszkaniowej, który był liczony narastająco od wejścia w życie tej ustawy, zgodnie z art. 27a ust. 2, w którym wyraźnie wskazuje się na ust. 1 pkt 1 lit. b)–f) oraz pkt 2. Określając kwotę pomniejszenia z tytułu odliczeń wymienionych w ust. 1 pkt 2 artykułu 27a ustawy z 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych należy ustalić, czy i w jakiej części oszczędności z kasy mieszkaniowej zostały dwukrotnie odliczone, tj. raz jako oszczędności, drugi zaś raz jako wydatki na inwestycje, o których mowa w art. 27a ust. 1 pkt 1 tej ustawy. Jeżeli część wydatków inwestycyjnych została pokryta przez podatnika ze środków innych niż objęte ulgą oszczędności w kasie mieszkaniowej, to do tej kwoty art. 27a ust. 12 ww. ustawy nie będzie miał zastosowania – wyrok NSA z 16 kwietnia 2003 r. (III SA 2963/01, niepublikowany).

Termin wycofania oszczędności.

Wycofanie oszczędności przez posiadacza rachunku następuje z chwilą wystąpienia z żądaniem wypłacenia zgromadzonych oszczędności. Natomiast wypłacenie przez kasę mieszkaniową tych oszczędności, przekazanie na konto jest wyłącznie czynnością materialno-techniczną, której termin dokonania nie ma żadnego znaczenia dla oceny skutków prawnych wycofania oszczędności przez posiadacza rachunku – wyrok NSA z 3 grudnia 2002 r. (III SA 1244/01, niepublikowany).

Jaki limit ulgi.

Artykuł 27a ust. 12 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (w brzmieniu obowiązującym w 2000 r. – Dz.U. z 2000 r. nr 14, poz. 176 ze zm.) nakazywał pomniejszyć kwotę stanowiącą 19 proc. wydatków na wkład budowlany do spółdzielni mieszkaniowej o odliczenia, z których podatnik skorzystał z tytułu oszczędności zgromadzonych w banku prowadzącym kasę mieszkaniową. Tę czynność matematyczną należy wykonać w pierwszej kolejności. Dopiero w dalszej kolejności należy sprawdzić, czy w okresie obowiązywania ustawy zmniejszone odliczenie z tytułu wkładu budowlanego, łącznie z odliczeniami, o których mowa w ustępie 3 pkt 1 lit. b) tego artykułu, nie przekracza limitu określonego w ustępie 2, wynoszącego w 2000 r. 29 260 zł – wyrok NSA z 10 lipca 2002 r. (III SA 2142/01, publikowany w ONSA 2003/3/103).

Gdy kupujesz za pieniądze z kasy i nie tylko.

W świetle przepisu art. 27a ust. 12 ustawy o PIT podatnik nie może dwukrotnie korzystać z ulgi mieszkaniowej z tytułu obracania na cele mieszkaniowe tymi samymi środkami. Nie jest natomiast zasadne zrównanie sytuacji podatnika, który wydatkował na cele mieszkaniowe tylko środki zgromadzone w kasie, objęte już ulgą, do którego ma w pełni zastosowanie art. 27a ust. 12 ustawy z sytuacją osoby, która realizowała inwestycje mieszkaniowe wykorzystując oprócz oszczędności z kasy również własne środki, kredyt bankowy, pożyczkę od osób trzecich itp., nieobjęte wcześniej preferencjami podatkowymi – wyrok NSA z 22 marca 2002 r. (III SA 2772/01, niepublikowany).

Agnieszka Witkiewicz, Gazeta Prawna