Krajowa Izba Rozliczeniowa
Krajowa Izba Rozliczeniowa Spółka Akcyjna prowadzi nowoczesny, wystandaryzowany system rozliczeń międzybankowych, który obejmuje wymianę zleceń płatniczych, ich rejestrację i ustalanie wzajemnych zobowiązań pomiędzy bankami.
Rozliczenia oraz rozrachunki są prowadzone przy pomocy systemów ELIXIR® od 1994 r. oraz EuroELIXIR od 2005 r. Regulowanie należności i zobowiązań odbywa się w ramach systemu rozrachunkowego, prowadzonego przez Narodowy Bank Polski.
Przelewy krajowe
Przelewy krajowe są realizowane przy pomocy systemu ELIXIR®, który stanowi jeden z najważniejszych elementów polskiego systemu płatniczego. Pozwala on na rozliczanie płatności detalicznych wyrażonych w złotych, do których należą m.in. polecenia przelewu, płatności publiczno-prawne, polecenia zapłaty, czeki. Każdy bank posiada własny harmonogram, wg. którego są przekazywane transakcje na sesje ELIXIR®. Informacja o harmonogramie rozliczeń winna być udostępniona klientom banku np. na stronie internetowej, w regulaminie prowadzenia rachunków lub w umowie rachunku bankowego.
Transfer pomiędzy rachunkami w NBP odbywa się na podstawie zleceń rozrachunkowych (o wartości sald netto) wyznaczonych na podstawie transakcji z banków. Wszelkie zmiany na kontach klientów są realizowane poprzez wewnętrzne systemy informatyczne banków.
Każdego dnia roboczego odbywają się trzy sesje rozliczeniowe: poranna, popołudniowa i wieczorna.
Termin zaksięgowania środków na koncie klienta banku zależy tylko i wyłącznie od umowy rachunku bankowego.
Przelewy do ZUS rozliczane są jeden raz w kolejnym dniu roboczym po wysłaniu przed godz. 21.00.
Sesje w Krajowej Izbie Rozliczeniowej odbywają się codziennie, od poniedziałku do piątku z wyjątkiem dni ustawowo wolnych od pracy. Jednak system pracuje w reżimie 365 dni/24 godziny/7 dni – wstępne przetwarzanie trwa niemal non stop.
W ostatnim dniu rozliczeniowym w roku nie przeprowadza się sesji III.
Przelewy zagraniczne
W ostatnich latach coraz więcej Polaków podejmuje pracę za granicą w krajach Unii Europejskiej, a także wielu inwestuje poza Polską. Również osoby z zagranicy podejmują pracę lub inwestują w naszym kraju, w tym na giełdzie i w funduszach inwestycyjnych. Polacy dokonują również coraz częściej transakcji zakupu towarów na zagranicznych aukcjach czy w sklepach internetowych. Może się zdarzyć, że trzeba wspomóc kuzyna w Londynie znajdującego się w trudnej sytuacji finansowej. Wzrasta więc ilość i wartość transgranicznych przepływów finansowych w obie strony.
Banki realizują przelewy za granicę za pośrednictwem KIR w ramach bankowości korespondenckiej (correspondent banking), korzystając z usługi SWIFT Service Bureau. Służą temu celowi rachunki wzajemne (nostro i loro). Bankowość korespondencka dotyczy głównie transakcji transgranicznych, jednak część z nich zajmują przelewy krajowe.
Zlecenie przelewu złożone w banku funkcjonującym w Polsce jest przekazywane do zagranicznego banku pośredniczącego. Ten przekazuje instrukcję płatniczą przelewu transgranicznego do banku odbiorcy. Bywa, że w realizacji przelewu pośredniczy więcej niż jeden bank.
Planując wyjazd za granicę lub zamierzając dokonać przelewu za granicę warto poznać warunki, jakie winny być spełnione, aby przelew dotarł szybko, bezpiecznie i bez nieoczekiwanych, dodatkowych opłat.
Niezbędne jest więc posiadanie bankowego numeru rachunku odbiorcy (beneficjenta) w postaci IBAN (26 cyfrowy numer) oraz bankowego kodu SWIFT. Na instrukcji płatniczej należy wybrać opcję SHA (nadawca, opłaca koszty swojego banku a odbiorca koszty swojego). Aby polecenie przelewu spełniało warunki przelewu transgranicznego właściwego dla „bezpośredniego przetwarzania” (ang. Straight Through Processing, „STP”) nie może dotyczyć ono kwoty wyższej niż 50.000 EUR. Przelew taki jest wolny od dodatkowych, ukrytych opłat manipulacyjnych oraz może być zrealizowany w krótszym czasie.
Bank jest zobowiązany do:
– wykonania przelewu w pełnej kwocie objętej zleceniem, bez potrącania kosztów i prowizji z przelewanej kwoty,
– zrealizować przelew w terminie do końca piątego dnia roboczego następującego po dniu przyjęcia zlecenia, poprzez uznanie rachunku beneficjenta.
Nie bez znaczenia dla biegu terminu jest godzina złożenia zlecenia – niektóre banki uruchamiają realizację zleceń płatniczych zagranicznych w tym samym dniu, jeśli zostały złożone do określonej godziny.
Aby uniknąć przykrych niespodzianek należy przy składaniu zlecenia płatniczego zapytać o opłaty i termin realizacji. Zgodnie z Prawem bankowym, bank jest zobowiązany złożyć pisemne oświadczenie dotyczące przelewu zawierające następujące informacje: termin wykonania przelewu i wysokość opłat i prowizji (z wyłączeniem kosztów związanych z kursami walut) – jeżeli klient sobie tego zażyczy.
W przypadku zamiaru dokonania przelewu pieniędzy z zagranicy na rachunek beneficjenta w Polsce należy założyć konto w banku zagranicznym lub oddziale zagranicznym banku polskiego. Podobnie, jak opisano powyżej, niezbędne jest posiadanie numeru rachunku bankowego odbiorcy w postaci IBAN oraz kodu SWIFT. Druki w bankach mogą różnić się formą, jednak zawierają następujące pola, które należy wypełnić czytelnie, najlepiej drukowanymi dużymi literami:
„Amount to be Paid” – wpisać kwotę, która jest przesłana do odbiorcy,
„Customer’s Name”, „Sender’s Name”, Payer, Originator lub Ordering Customer – wpisać własne dane osobowe,
„Beneficiary’s name” lub „Receiver’s name” – wpisać dane odbiorcy, do którego wysyłamy pieniądze,
„Beneficiary’s Bank” – wpisać kod SWIFT banku, w którym odbiorca posiada rachunek,
„Details of Payment” – wpisać tytuł płatności,
Pola dotyczące opłat należy wypełnić następująco:
„Foreign Bank Charge will be paid by” – zaznaczyć „Beneficiary”
„BOI Charges will be paid by” – zaznaczyć „Sender”, co oznacza wybór wyżej opisanej opcji „SHA”; w przypadku formularza zawierającego skróty opcji: BEN, SHA, OUR – należy zaznaczyć „SHA”.
Jeśli na formularzu znajduje się opcja o nazwie „Type of Payment” należy zaznaczyć: „non-urgent” lub „normal”. Pozwala to uniknąć dodatkowych opłat, chyba że chcemy zleceniu nadać nadzwyczajny priorytet.
W przypadku opóźnienia realizacji przelewu można domagać się od banku zapłaty odsetek ustawowych za okres liczony od końca terminu określonego w umowie lub zobowiązaniu się banku do dnia uznania rachunku banku beneficjenta. Należy pamiętać, że do biegu terminu nie liczy się dni ustawowo wolnych od pracy, w tym również sobót. Oznacza to, że jeśli bank beneficjenta otrzymał środki np. 7 dnia kalendarzowego licząc od dnia złożenia przelewu to nie ma podstawy twierdzenia, że nastąpiło opóźnienie.
Jeżeli przekazywana kwota została pomniejszona przez bank o dodatkowe opłaty, wówczas klient powołując się na prawo bankowe, może żądać jej zwrotu wraz z należnymi odsetkami.
Klient ma również prawo żądać naprawienia szkody spowodowanej opóźnieniem w realizacji przelewu, np. kiedy transakcja handlowa nie doszła do skutku. Do takich sytuacji może dojść podczas aukcji internetowej.
Jeżeli za zaistniałą sytuację winę ponosi bank zagraniczny, pośredniczący w transakcji, lub bank beneficjenta, wówczas klient nie może domagać się od swego banku naprawienia szkody. Wynika to z faktu, że banki uczestniczące w całym procesie nie odpowiadają solidarnie. Stąd w opisanej wyżej sytuacji klient musi dochodzić swych praw od banku zagranicznego, co może być trudne oraz kosztowne.
Realizacja zlecenia może nie dojść do skutku lub być opóźniona również w wyniku działania siły wyższej lub z winy nadawcy, np. w przypadku błędnego wypełnienia formularza. W tym przypadku nie nadawca nie uzyska odszkodowania. Opóźnienie lub wstrzymanie realizacji przelewu może wynikać również w przypadku powzięcia przez bank uzasadnionego podejrzenia o „praniu brudnych pieniędzy” lub gdy zostaną ujawnione przesłanki, że mogą być one przeznaczone na finansowanie działalności przestępczej, np. terroryzmu.
Opłaty i prowizje za przelewy do 50.000 EUR w krajach, w których euro występuje jako waluta narodowa powinny być identyczne, jak przelewy krajowe.
EuroELIXIR i SEPA
Wprowadzenie systemu EuroELIXIR stanowi odpowiedź na wyzwania wynikające z naszego członkostwa w Unii Europejskiej. Pozwala on na rozliczanie transakcji krajowych oraz rozliczanie pomiędzy uczestnikami innych płatności kierowanych do lub otrzymanych ze Strefy Euro, Europejskiego Obszaru Gospodarczego i Szwajcarii. Obsługuje on wyłącznie płatności wyrażone w euro do kwoty 50.000 EUR.
Podstawowymi zaletami systemu EuroELIXIR są:
– krótki czas realizacji przelewu – najpóźniej trzeciego dnia od złożenia dyspozycji przelewu środki znajdują się na rachunku odbiorcy,
– nie występują koszty pośrednie – w efekcie odbiorca otrzymuje taką kwotę przelewu, która została do niego wysłana, banki pośredniczące nie pobierają opłat z kwoty przelewu.
W systemie EuroELIXIR występują dwie sesje: poranna i popołudniowa. Dla transakcji transgranicznych każdego dnia odbywa się jedna sesja rozrachunkowa dla zleceń otrzymanych i jedna sesja rozliczeniowa dla zleceń wysyłanych. Natomiast dla zleceń krajowych rozliczenie i rozrachunek następują dwukrotnie każdego dnia pracy systemu.
Z dniem 28 stycznia 2008 uruchomione zostały pierwsze platformy rozliczeń spełniające standardy Jednolitego Obszaru Płatności w Euro (Single Euro Payments Area, „SEPA”). W ten sposób nasz system bankowy stał się pełnoprawnym uczestnikiem europejskiego systemu rozliczeń.
Banki i inne instytucje finansowe będące uczestnikami systemu EuroELIXIR mogą obecnie dokonywać rozliczeń w ramach SEPA za pośrednictwem Krajowej Izby Rozliczeniowej, która współpracuje z Europejskim Stowarzyszeniem Bankowym EBA CLEARING (operator paneuropejskiego systemu rozliczeniowego STEP2) i Narodowym Bankiem Polskim, który prowadzi rachunki w euro.
Należy zaznaczyć, że w ramach SEPA nie ma ograniczenia wysokości kwoty przelewu.
SEPA zapewnia budowę jednego wspólnego rynku, na którym wszyscy mieszkańcy Strefy Euro będą mogli dokonywać płatności z jednego rachunku bankowego, tak łatwo, bezpiecznie i tanio, jak w kraju macierzystym.
W kolejnym etapie, po przystąpieniu Polski do Strefy Euro uczestnictwo Polski w SEPA poprawi w istotnym stopniu obecne warunki funkcjonowania krajowego systemu płatności.
Jan Mazurek
