Zadbaj o emeryturę z Unii Europejskiej

Polacy pracujący legalnie za granicą nabywają prawo do tamtejszej emerytury. Warto kontrolować, czy pracodawca opłaca składki, i gromadzić dokumenty. Dziesięć lat pracy w Wielkiej Brytanii to 450 zł świadczenia miesięcznie.

Nie miałem pojęcia, że pracując w Wielkiej Brytanii będę mógł po powrocie do Polski ubiegać się o brytyjską emeryturę za przepracowane tu lata – mówi mieszkający w Londynie Robert Sozański, menedżer ds. marketingu w British Study Centres School of English. Zauważa, że na Wyspach wszyscy oszczędzają prywatnie. Także on planuje to robić.

W podobnej sytuacji jest wielu Polaków pracujących lub wyjeżdżających za granicę. Nie zdają sobie sprawy, że po wejściu Polski do Unii Europejskiej za przepracowane lata i opłacone składki nabywają prawo do tamtejszej emerytury. Oczywiście w wymiarze proporcjonalnym do przepracowanych tam lat.

– To efekt przyzwyczajenia Polaków do tego, że przeważnie na Zachodzie pracowało się nielegalnie – zauważa Katarzyna Kozak z dwutygodnika Praca i życie za granicą, odpowiadająca za kontakty z korespondentami zagranicznymi tej gazety.

Polacy pracując na czarno nie opłacali składek ubezpieczeniowych, a ponadto do czasu wejścia Polski do Unii nie byli objęci tzw. koordynacją systemu zabezpieczenia społecznego (jakie są jej zasady – patrz ramka na stronie 3). Zwraca też uwagę, że stale rośnie zainteresowanie rodaków świadczeniami za okres pracy za granicą.

Potwierdzają to pracownicy Centralnego Biura Obsługi Umów Międzynarodowych w I Oddziale Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie. Podkreślają, że otrzymują coraz więcej pytań, telefonów i listów w sprawie nabywania prawa do emerytury po przepracowaniu jakiegoś czasu za granicą.

Traktowani tak samo

Pracujący za granicą powinni pamiętać, że nie tylko świadczenia na emeryturę objęte są zasadami wspomnianej koordynacji. Pracując legalnie w krajach Unii i EOG i odprowadzając tam składki ubezpieczeniowe, można się ubiegać między innymi o świadczenia z tytułu choroby i macierzyństwa, bezrobocia, wypadków przy pracy i chorób zawodowych oraz o renty, zasiłki rodzinne czy świadczenia opieki zdrowotnej. Koordynacja zapewnia bowiem, że obywatele Unii pracujący na terytorium danego kraju nie mogą być traktowani gorzej niż osoby tam urodzone.

Emerytura nie tylko z ZUS

Osoby pracujące w krajach UE, Europejskiego Obszaru Gospodarczego i Szwajcarii, które tam odprowadzają składki na emeryturę, nabywają prawo do tego świadczenia w tamtych krajach. Jeśli więc ktoś pracuje w Wielkiej Brytanii i po kilku latach wróci do Polski, będzie miał w przyszłości prawo – po osiągnięciu wieku emerytalnego obowiązującego na Wyspach – do brytyjskiej emerytury.

Wysokość emerytury zależy od tego, w jakim kraju był zatrudniony Polak, jakie odprowadzał składki i jak długo pracował za granicą.

– Każdy kraj UE samodzielnie reguluje szczegóły dotyczące okresów uprawniających do uzyskania świadczenia, wieku emerytalnego upoważniającego do skorzystania z niego oraz wysokość emerytury – zauważa Zofia Czepulis-Rutkowska z Instytutu Pracy i Spraw Socjalnych. Podkreśla jednak, że Polacy w przyszłości nie powinni mieć problemów z otrzymywaniem zagranicznych świadczeń.

– Sprawy te regulują bardzo ściśle unijne przepisy – mówi.

Dodaje, że oprócz dwóch najważniejszych rozporządzeń, które obecnie regulują sprawę wypłaty świadczeń między krajami UE, w przygotowaniu jest nowy akt prawny.

Można uzupełnić polski staż

Co ważne, okresy przepracowane za granicą ZUS będzie musiał wziąć pod uwagę, ustalając prawo do polskiej emerytury. Jest to szczególnie istotne w sytuacji, kiedy ktoś nie będzie miał w nowym systemie emerytalnym wymaganego minimalnego okresu ubezpieczenia (wynosi 20 lat dla kobiet i 25 dla mężczyzn).

Okres ten gwarantuje, że jeśli przyszły emeryt nie uzbiera odpowiednio wysokich składek, aby otrzymać minimalne świadczenie z ZUS, to do tego poziomu dopłaci budżet. Osoba, która przepracuje na przykład w Polsce 18 lat i po złożeniu wniosku do ZUS okaże się, że nie otrzyma świadczenia minimalnego, może uzupełnić konieczny okres ubezpieczenia latami przepracowanymi w krajach UE.

Ci, którzy już niedługo będą ubiegać się o emeryturę i będą ją mieli obliczaną przez ZUS na starych zasadach, też powinni pamiętać o tym, że pracowali za granicą i tam opłacali skałki. Mogą oni uzupełniać swój staż latami przepracowanymi poza Polską.

Ta zasada działa też w drugą stronę. Polskim stażem ubezpieczeniowym można uzupełnić brakujący do uzyskania świadczenia staż w innych krajach UE.

Ile za pracę na Wyspach

W Wielkiej Brytanii wiek emerytalny wynosi obecnie 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn. Jest jednak przesądzone, że będzie rósł w latach 2010-2020 i od 2021 roku wyniesie tyle samo dla obu płci. Nie jest też wykluczone, że nie wzrośnie później do 67 lat, a wiek ten będzie dotyczyć zarówno kobiet, jak i mężczyzn.

Osoby, które obecnie tam pracują, muszą brać pod uwagę to, że będą mogły ubiegać się o świadczenie po ukończeniu tego właśnie wieku.

Aby otrzymać najwyższe dostępne świadczenie z systemu podstawowego (większość pracowników jest dodatkowo ubezpieczona w planach zakładowych i systemie dodatkowym) w wysokości 82,05 funta tygodniowo, trzeba przepracować 44 lata. Czas pracy uprawniający do minimalnej emerytury (20,51 funta tygodniowo) wynosi 11 lat. Osoby, które przepracowały od 12 do 43 lat, otrzymują świadczenie proporcjonalnie do stażu pracy. Na przykład osoba o 22-letnim stażu pracy otrzyma 41 funtów.

Dla Polaka, który pracował w Wielkiej Brytanii 5 lat (opłacał tylko składkę do systemu podstawowego), a o emeryturę będzie się starać w Polsce po przepracowaniu kolejnych 35 lat (uzupełni nimi okres pracy wymagany na Wyspach), oznacza to, że będzie mieć prawo do brytyjskiej emerytury w wysokości 9,31 funta tygodniowo (około 250 zł miesięcznie). Wynika to z tego, że za 40 lat pracy tzw. teoretyczna emerytura wyniesie dla niego 74,5 funta (40/44 x 82,05 funta). Ponieważ przepracował w Wielkiej Brytanii 5 lat, to faktyczne świadczenie wyniesie 12,5 proc. (5/40) z kwoty 74,5 funta, tj. 9,31 funta. Miesięcznie da to kwotę około 40 funtów.

Z kolei dla osoby, która przepracowała na Wyspach 10 lat, podstawowa emerytura wyniesie około 450 zł.

Gromadzić brytyjski pay slip

– Otrzymuję od swojego pracodawcy pay slip – mówi Ireneusz Szlachta, pracujący na południu Anglii. Nie wie jednak, czy jest to wystarczający dokument do uprawnień emerytalnych. Dają go swoim pracownikom brytyjscy i irlandzcy pracodawcy. Przypomina polski pasek wynagrodzeń. Znajduje się tam informacja o składkach i podatkach odprowadzonych za dany okres zatrudnienia.

ZUS podaje, że taki dokument powinien wystarczyć w przyszłości, aby ustalić prawo do emerytury. Pracownicy Zakładu zdają sobie sprawę, że wiele osób pracujących za granicą nie wie, jakie dokumenty gromadzić, aby mieć w przyszłości prawo do emerytury. Najważniejszy dla zagranicznej instytucji wypłacającej emeryturę jest fakt, że za daną osobę została odprowadzona składka. Trzeba więc posiadać przynajmniej numer ubezpieczenia, który został jej nadany w okresie pracy za granicą. Najlepiej jednak mieć dokumenty poświadczające okresy zatrudnienia – świadectwa pracy, paski wynagrodzeń czy zagraniczne zeznania podatkowe.

Do kogo z wnioskiem

Zakład Ubezpieczeń Społecznych wyznaczył 6 oddziałów, które współpracują z odpowiednimi instytucjami odpowiedzialnymi za wypłatę emerytur i rent w poszczególnych krajach Unii. To tam osoby mieszkające za granicą lub mające okresy pracy poza Polską powinny składać wnioski o emeryturę. Oddziały te znajdują się w Nowym Sączu, Tarnowie, Łodzi, Opolu, Szczecinie i w Warszawie.

Każdy z nich odpowiada za obsługę osób, które mają wyłącznie polskie okresy ubezpieczenia, ale mieszkają na terenie innych krajów albo mieszkają w Polsce lub za granicą i mają okresy ubezpieczenia polskie i zagraniczne, z tym że każdemu z nich przyporządkowane są różne kraje.

Na przykład oddział w Warszawie odpowiada za ustalenie świadczeń dla osób, które mieszkają lub pracowały w Belgii, Francji, Holandii, Irlandii, Luksemburgu oraz Wielkiej Brytanii. Dokładne adresy tych placówek i numery telefonów do nich można znaleźć na stronie www.zus.pl (www. zus.pl/ue/erkoordwspol.htm).

4 ZASADY PRZYZNAWANIA I WYPŁATY ŚWIADCZEŃ

• zasada stosowania jednego ustawodawstwa – osoba przemieszczająca się po państwach UE podlega ustawodawstwu zabezpieczenia społecznego tylko jednego państwa (np. pracownik pracujący w Anglii odprowadza tamtejsze składki emerytalne)
• zasada eksportu świadczeń – na terenie UE nie ogranicza się możliwości swobodnego transferu świadczeń z kraju do kraju (przyszły polski emeryt otrzyma bez problemu np. brytyjską emeryturę)
• zasada równego traktowania – nie można dyskryminować ze względu na obywatelstwo osób przemieszczających się na terenie UE (Polak pracujący legalnie na Wyspach ma takie same prawo i obowiązki co Brytyjczyk)
• zasada sumowania okresów ubezpieczenia, zatrudnienia lub zamieszkania – przy ustalaniu prawa do świadczeń bierze się pod uwagę wszystkie okresy ubezpieczenia w krajach UE (brytyjskim stażem ubezpieczeniowym można uzupełnić polski staż)

NA JAKICH ZASADACH NABYWA SIĘ PRAWO DO ŚWIADCZEŃ W UE

UE a świadczenia emerytalne

Prawo unijne nie wymaga harmonizacji i ujednolicania krajowych przepisów, regulujących zabezpieczenie społeczne. Państwa UE mają jednak obowiązek stosować prawo gwarantujące, by osoby pracujące w różnych krajach nie znalazły się w gorszej sytuacji ubezpieczeniowej niż te, które całe życie przepracowały i były ubezpieczone w jednym kraju. W tym celu powstała tzw. Koordynacja systemu zabezpieczenia społecznego.

Dwa ważne rozporządzenia

Systemy zabezpieczenia społecznego krajów UE regulują przede wszystkim dwa rozporządzenia:

• rozporządzenie (EWG) Rady numer 1408/71 z dnia 14 czerwca 1971 r. dotyczące stosowania systemów zabezpieczenia społecznego do pracowników, osób pracujących na własny rachunek oraz członków ich rodzin, przemieszczających się w granicach Wspólnoty,
• rozporządzenie (EWG) Rady numer 574/72 z dnia 21 marca 1972 r. ustalające sposób stosowania wyżej wymienionego rozporządzenia.
  Świadczenia, o które można się ubiegać

Świadczenia z tytułu choroby i macierzyństwa, inwalidztwa, bezrobocia, wypadków przy pracy i chorób zawodowych, emerytury i renty, zasiłki rodzinne, świadczenia opieki zdrowotnej, w razie śmierci żywiciela rodziny, dla sierot i zasiłki pogrzebowe.

Kogo dotyczą przepisy

Koordynacja dotyczy 25 krajów UE, Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandii, Liechtensteinu, Norwegii) i Szwajcarii. Obejmuje:

• pracowników, osoby pracujące na własny rachunek i studentów,
• pracujących lub prowadzących działalność zarobkową na własny rachunek na terenie kilku krajów UE,
• emerytów i rencistów, którzy uzyskali ten status w którymś kraju UE,
• obywateli UE, bezpaństwowców lub uchodźców mieszkających na terenie UE.

Bartosz Marczuk, Gazeta Prawna