Odpowiedzialność za przerobienie karty płatniczej

Karta płatnicza, jako elektroniczny instrument dostępu do środków pieniężnych na odległość, umożliwiający elektroniczną identyfikację posiadacza niezbędną do dokonania zapłaty, jest „innym środkiem płatniczym” w rozumieniu art. 310 par. 1 k.k.

Michał S., działając w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, w wykonaniu z góry powziętego zamiaru, przerobił 11 kart płatniczych utraconych przez ich właścicieli. Przy użyciu stosownego urządzenia zmienił zamieszczony w nich zapis magnetyczny na odpowiadający zapisowi znajdującemu się na innych czynnych kartach płatniczych.

Skazany został za te czyny na podstawie art. 310 par. 1 k.k. Przepis ten stanowi, że karze w nim określonej podlega ten, kto podrabia albo przerabia polski albo obcy pieniądz, inny środek płatniczy albo (…).

Obrońca w kasacji zarzucił prawomocnemu wyrokowi sądu odwoławczego rażące naruszenie przepisów prawa materialnego, m.in. przez:

•  błędne uznanie, iż zachowanie oskarżonego wyczerpuje znamiona czynu zabronionego, określonego w art. 310 par. 1 k.k. – w wyniku nieuzasadnionego przyjęcia, iż karty płatnicze mają charakter środka płatniczego,

•  błędne uznanie, iż karta płatnicza jest przedmiotem wykonawczym przestępstwa z art. 310 par. 1 k.k. w sytuacji, gdy w rzeczywistości znajduje się ona pod ochroną art. 270 par. 1 k.k. (na podstawie tego przepisu odpowiedzialności podlega ten, kto, w celu użycia za autentyczny, podrabia lub przerabia dokument albo takiego dokumentu jako autentycznego używa).

Sąd Najwyższy, oddalając kasację postanowieniem z dnia 7 października 2003 r., V KK 39/03 (OSNKW 2003, z. 11-12, poz. 101), uznał, że:

• Czynności wykonawcze przestępstwa określonego w art. 310 par. 1 k.k., tj. podrobienie i przerobienie środka płatniczego, są skierowane przez sprawcę do materialnych nośników, przy użyciu których wartości pieniężne krążą w obrocie.

• Karta płatnicza, jako elektroniczny instrument dostępu do środków pieniężnych na odległość, umożliwiający elektroniczną identyfikację posiadacza niezbędną do dokonania zapłaty, jest „innym środkiem płatniczym” w rozumieniu art. 310 par. 1 k.k.

W uzasadnieniu postanowienia Sąd Najwyższy wskazał, że skarżący ma, co prawda, na uwadze, że przy użyciu karty płatniczej dokonuje się zapłat za towary i usługi, ale wyraża pogląd, iż ta właściwość karty nie jest wystarczająca do uznania jej za środek płatniczy w znaczeniu, jakie w art. 310 par. 1 k.k. nadaje się temu pojęciu. Autor kasacji utrzymuje, że karta płatnicza jest jedynie narzędziem, swoistym kluczem dostępu umożliwiającym dokonywanie dyspozycji środkami finansowymi zgromadzonymi na rachunku bankowym posiadacza, lecz „sama w sobie” nie ma charakteru środka płatniczego. Dlatego właśnie przerobienie karty miałoby stanowić wyłącznie fałsz materialny dokumentu (art. 270 par. 1 k.k.), a nie przerobienie innego środka płatniczego, a w konsekwencji popełnienie czynu wyczerpującego znamiona przestępstwa określonego w art. 310 par. 1 k.k.

Argumentacji autora kasacji Sąd Najwyższy nie uznał za trafną, ponieważ opiera się ona na nadmiernie zawężonym rozumieniu pojęcia środków płatniczych, jako przedmiotów czynności wykonawczych przestępstwa z art. 310 par. 1 k.k., nie do końca uwzględniającym zakres ochrony ustawowej.

W doktrynie przyjmuje się, że ochroną tego przepisu jest objęty niezakłócony i bezpieczny obrót pieniędzmi, papierami wartościowymi i innymi wymienionymi w nim dokumentami czy też w innym użyciu–zaufanie do środków płatniczych niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania całego systemu gospodarczego. Zatem przepis chroni, między innymi, środki płatnicze w ich szeroko pojętej funkcji obiegowej spełnianej w obrocie gospodarczym. Ochrona nie ogranicza się wyłącznie do zachowania stanu wartości pieniężnych będących w obiegu, lecz ma na względzie także prawidłowość, pewność i bezpieczeństwo obrotu tymi wartościami. Prawnie chronione dobro ma szerszy zakres, niż wynikałoby to z założenia uczynionego w kasacji. Jest przy tym oczywiste, że czynności wykonawcze przestępstwa określonego w art. 310 par. 1 k.k., tj. podrobienie i przerobienie środka płatniczego, są skierowane przez sprawcę do materialnych nośników, przy użyciu których wartości pieniężne krążą w obrocie, natomiast skutkiem działania jest z reguły zmiana wyrażonej znakiem wartości pieniężnej, potwierdzającej prawo podmiotowe do dokonywania zapłat. W odniesieniu do pieniądza gotówkowego materialnym nośnikiem wartości pieniężnej są banknoty i monety. Oznaczają one cyfrowo wartość pieniężną, a przekazywane w obrocie przenoszą tę wartość na rzecz jego uczestników.

Obok pieniądza gotówkowego funkcjonuje w obrocie także pieniądz elektroniczny, jako wartość stanowiąca elektroniczny odpowiednik znaków pieniężnych, przechowywana na elektronicznych nośnikach informacji (art. 4 pkt 5 ustawy Prawo bankowe). Elektroniczny znak pieniężny stanowi zarazem nośnik sumy pieniężnej.

Pieniądz elektroniczny jest przedmiotem rozliczeń bezgotówkowych, które przeprowadza się również przy użyciu elektronicznych nośników informacji, w tym kartą płatniczą (art. 63 ust. 1 i 3 ustawy Prawo bankowe).

Przez przerobienie kart oskarżony uzyskiwał realną możliwość zadysponowania pieniądzem elektronicznym przechowywanym na rachunku posiadaczy autentycznych kart. Jako władający przerobionymi kartami mógł on dokonywać zapłaty wartością pieniężną należącą prawnie do innych osób. Działanie oskarżonego, skierowane do kart, jako instrumentów zapłaty, godziło w efekcie w prawo do wartości pieniężnej, przysługującej posiadaczom kart autentycznych na podstawie umów z bankami, które wydały te karty. Naruszało więc dobro objęte ochroną przewidzianą w art. 310 par. 1 k.k., tj. bezpieczeństwo obrotu pieniądzem elektronicznym.

Janusz Lewiński, Gazeta Prawna